Over de Oude Kerk

Houten kapel op oeverwal
Waar de Amstel in het IJ uitmondde, wierp de rivier vroeger oeverwallen van klei op. Op een terp op deze wallen bouwden de eerste bewoners van Amsterdam in de dertiende eeuw een kapelletje dat ook als begraafplaats dienstdeed. Het kerkje groeide uit tot een van de indrukwekkendste monumenten van Amsterdam.

Sint Nicolaaskerk wordt Oude Kerk
Op 17 september 1306 wijdde de Bisschop van Utrecht de kerk tot Sint Nicolaaskerk: de kerk kreeg de naam van de beschermheilige van de zeelieden. Toen de stad groter werd en het aantal inwoners groeide, ontstond er behoefte aan een nieuwe kerk. In 1409 werd aan de Dam de Nieuwe Kerk gewijd. In de volksmond ging de Sint-Nicolaaskerk daarna de Oude Kerk heten. Het gebouw is in de loop van de eeuwen steeds verder uitgebreid, onder meer in 1552 met de Mariakapel waar zich de gebrandschilderde ramen bevinden.

Beeldenstorm verwoest interieur
De Oude Kerk is een van de belangrijkste monumenten van de Reformatie in Nederland en Europa. Het sobere interieur weerspiegelt de ingrijpende omwenteling van katholieke naar protestantse kerk. Tijdens de Beeldenstorm en later de Alteratie van Amsterdam (op 26 mei 1578 werd het katholieke stadsbestuur aan de dijk gezet) vond in de kerk een ingrijpende versobering plaats. Beelden werden kapotgeslagen, altaren verwijderd, gewelfschilderingen overgeschilderd en het ceremonieel zilver werd geroofd of omgesmolten. De tekst op het koorhek, die getuigt van deze historische revolte, verwijst in het bijzonder naar de Alteratie. Er staat: ‘Het misbruik, in godes kerk allengskens ingebracht, is hier weer afgedaan in het jaar zeventig en acht.’ In de kerk werd voortaan gepreekt, de mis was verleden tijd. Tot op de dag van vandaag is de Oude Kerk op zondagochtend in gebruik voor de protestantse eredienst.

Verbonden met de wereldgeschiedenis
De geschiedenis van de Oude Kerk valt deels samen met het koloniale verleden van Nederland. De kerk kon bestaan, floreren en uitbreiden mede dankzij de opbrengsten van de grote handelsmaatschappijen in de Gouden Eeuw. Onder de naar schatting 60.000 mensen die in de Oude Kerk begraven liggen, hebben we tot nu toe één tot slaaf gemaakte man gevonden: Jacob Beeldsnyder. Daar staat tegenover dat op gebrandschilderde ramen, grafstenen en panelen de namen en wapenschilden van diverse families zijn vereeuwigd waarvan een aantal betrokken was bij slavernij en uitbuiting. Zo herinnert de Oude Kerk aan een pijnlijk deel van de geschiedenis, voor ons een doorlopend onderwerp van reflectie. Het krijgt onder meer aandacht in onze kunstopdrachten.

Vele bijzondere Amsterdammers begraven
De Oude Kerk telt ongeveer tweeduizend grafzerken. Een deel ervan markeert een daadwerkelijk graf, het overige deel bestaat uit monumenten die herinneren aan betekenisvolle historische personen. Een voorbeeld daarvan is admiraal Jacob van Heemskerck; hij liet in 1607 het leven in een zeeslag met de Spaanse vloot bij Gibraltar. Van de vele graven in de kerk is dat van Saskia van Uylenburgh (1612-1642), de vrouw van Rembrandt, een van de bekendste. Al in de zeventiende eeuw kwamen toeristen op de grafmonumenten af. Uit recent historisch onderzoek blijkt dat er zo’n 60.000 mensen begraven liggen in de Oude Kerk.

Ontmoetingsplek
De Oude Kerk was en is meer dan alleen een kerk. Naast de religieuze functie had de kerk steeds een belangrijke rol in het stedelijke en maatschappelijke leven. Vissers boetten er hun netten en repareerden er hun zeilen; de kerk was een plek voor handel en concertbezoek. Eeuwenlang werden de belangrijkste stadspapieren bewaard in de IJzeren kapel en talloze geliefden tekenden in de Oude Kerk hun huwelijksakte. Die veelzijdige, sociale functie heeft het gebouw nog steeds. De Oude Kerk is een levendige ontmoetingsplek in het hart van Amsterdam.

Hedendaagse kunst
Kunstenaars en musici maken op uitnodiging van de Oude Kerk nieuw werk dat een relatie aangaat met de geschiedenis van deze plek. Jaarlijks verstrekken we twee grote kunstopdrachten aan toonaangevende kunstenaars. Een installatie kan zich voegen naar de ruimte of juist contrasteren met de historische omgeving. De kunstinstallaties vormen op hun beurt het vertrekpunt voor programmareeksen, zoals de muziekseries Silence, Monuments, Playing the Cathedral en de performance serie Come Closer.