Over de Oude Kerk
De Oude Kerk is een plek voor hedendaagse kunst en het oudste gebouw van Amsterdam gelegen middenin het historische stadscentrum.
Door de eeuwen heen groeide de kerk uit van een kleine houten kapel tot omvangrijke hallenkerk. Vandaag geldt het gebouw als een belangrijk (inter)nationaal monument. In ons programma worden verleden, heden en toekomst met elkaar verbonden door een samenspel tussen eeuwenoud erfgoed en hedendaagse kunst. Op uitnodiging van de Oude Kerk maken kunstenaars en musici nieuw werk dat alleen hier eenmalig te zien en te horen is. Zo ontstaan nieuwe perspectieven op de geschiedenis van het gebouw, de wereld om ons heen en de toekomst.
Geschiedenis in het kort
Houten kapel op oeverwal
Waar de Amstel in het IJ uitmondde, wierp de rivier vroeger oeverwallen van klei op. Op een terp op deze wallen bouwden de eerste bewoners van Amsterdam in de dertiende eeuw een kapelletje dat ook als begraafplaats dienstdeed. Het kerkje groeide uit tot een van de indrukwekkendste monumenten van Amsterdam.
Sint Nicolaaskerk wordt Oude Kerk
Op 17 september 1306 wijdde de Bisschop van Utrecht de kerk tot Sint Nicolaaskerk: de kerk kreeg de naam van de beschermheilige van de zeelieden. Toen de stad groter werd en het aantal inwoners groeide, ontstond er behoefte aan een nieuwe kerk. In 1409 werd aan de Dam de Nieuwe Kerk gewijd. In de volksmond ging de Sint-Nicolaaskerk daarna de Oude Kerk heten. Het gebouw is in de loop van de eeuwen steeds verder uitgebreid, onder meer in 1552 met de Mariakapel waar zich de gebrandschilderde ramen bevinden.
Beeldenstorm verwoest interieur
De Oude Kerk is een van de belangrijkste monumenten van de Beeldenstorm in Nederland en Europa. Het sobere interieur weerspiegelt de ingrijpende omwenteling van katholieke naar protestantse kerk. Tijdens de Beeldenstorm (1566) en later de Alteratie van Amsterdam (op 26 mei 1578 werd het katholieke stadsbestuur afgezet en de pastoor aan de dijk) vond in de kerk een ingrijpende versobering plaats. Beelden en altaren verwijderd, gewelfschilderingen overgeschilderd en het ceremonieel zilver werd geroofd of omgesmolten. De tekst op het koorhek getuigt van deze historische revolte. Er staat: ‘Het misbruik, in godes kerk allengskens ingebracht, is hier weer afgedaan in het jaar zeventig en acht.’ In de kerk werd voortaan in de volkstaal gepreekt, de Latijnse mis was verleden tijd. Tot op de dag van vandaag is de Oude Kerk op zondagochtend in gebruik voor de protestantse eredienst.
Verbonden met de wereldgeschiedenis
De geschiedenis van de Oude Kerk valt deels samen met het koloniale verleden van Nederland. De kerk kon bestaan, floreren en uitbreiden mede dankzij de opbrengsten van de grote handelsmaatschappijen in de Gouden Eeuw. Onder de naar schatting 60.000 mensen die in de Oude Kerk begraven liggen, hebben we tot nu toe één tot slaaf gemaakte man gevonden: Jacob Beeldsnyder. Daar staat tegenover dat op gebrandschilderde ramen, grafstenen en panelen de namen en wapenschilden van diverse families zijn vereeuwigd waarvan een aantal betrokken was bij slavernij en uitbuiting. Zo herinnert de Oude Kerk aan een pijnlijk deel van de geschiedenis, voor ons een doorlopend onderwerp van reflectie. Het krijgt onder meer aandacht in onze kunstopdrachten.
Vele bijzondere Amsterdammers begraven
In de Oude Kerk zijn sinds de dertiende eeuw tot 1865 circa 60.000 mensen onder meer dan 2.000 grafzerken begraven. Onder hen zijn burgemeesters, rijke handelaren, zeevaarders en kunstenaars. Een van de beroemdste graven is dat van Saskia Uylenburgh (1612-1642), Rembrandts eerste vrouw en muze. Jevindt haar graf vlakbij het (kleine) transeptorgel. In de kooromgang vind je grafzerk 99 van Nederlands’ bekendste componist Jan Pieterszoon Sweelinck (1561-1621) die tijdens zijn leven aan de Oude Kerk verbonden was als stadsorganist. Een ander bijzonder graf is dat van Jacob Matroos Beeldsnijder in de Mariakapel; voor zover we nu weten is hij is de enige zwarte persoon die in de Oude Kerk begraven was. Hij was de zoon van een hoge ambtenaar in Suriname en een tot slaaf gemaakte vrouw. Jacob en zijn moeder waren eigendom van zijn vader, maar werden in 1781 door hem vrijgemaakt. Zijn levensverhaal verbindt de geschiedenis van de Oude Kerk met de Afrikaanse diaspora in Europa. Naast graven zie je in de kerk ook rijk versierde grafmonumenten. Bijvoorbeeld van de Nederlandse zeevaarder Jacob van Heemskerck die het leven liet in de zeeslag met de Spaanse vloot bij Gibraltar. Beroemd is hij verder onder meer door zijn overwintering met Willem Barentsz op Nova Zembla in 1597.
Ontmoetingsplek
De Oude Kerk was en is meer dan alleen een kerk. Naast de religieuze functie had de kerk steeds een belangrijke rol in het stedelijke en maatschappelijke leven. Vissers boetten er hun netten en zeelieden maakten er hun zeilen; de kerk was een plek voor handel en concertbezoek. Eeuwenlang werden de belangrijkste stadspapieren bewaard in de IJzeren kapel en talloze geliefden tekenden in de Oude Kerk hun huwelijksakte. Die veelzijdige, sociale functie heeft het gebouw nog steeds. De Oude Kerk is een levendige ontmoetingsplek in het hart van Amsterdam.
Hedendaagse kunst
Kunstenaars en musici maken op uitnodiging van de Oude Kerk nieuw werk dat een relatie aangaat met de geschiedenis van deze plek. Jaarlijks verstrekken we twee grote kunstopdrachten aan toonaangevende kunstenaars. Een installatie kan zich voegen naar de ruimte of juist contrasteren met de historische omgeving. De kunstinstallaties vormen op hun beurt het vertrekpunt voor ons uitgebreide publieksprogramma, zoals de muziekseries Silence, Monuments, maar ook performances, rondleidingen, artist talks en vele andere activiteiten.
